De IJzereren Gordijnroute is in totaal 9.950 kilometer lang. Het deel tussen Gmünd en Bratislava, nog altijd goed voor 420 kilometer, is enkele weken geleden gekozen tot Fietsroute van het Jaar 2021. Dit deel van de Iron Curtain Trail voert je langs beide zijden van het IJzeren Gordijn. Je fietst langs de restanten van de versperringen en de gebieden die verlaten moesten worden.
IJzeren Gordijnroute door Zuid-Moravië
We pakken de IJzeren Gordijnroute op in Zuid-Moravië. Deze dunbevolkte en heuvelachtige grensregio met Oostenrijk staat bekend als een fietsparadijs. Zuid-Moravië telt ruim 1,1 miljoen inwoners en is qua oppervlakte ongeveer twee keer zo groot als Gelderland. Zo’n derde van de bevolking woont in de hoofdstad Brno, na Praag de tweede stad van Tsjechië. Motorsportliefhebbers kennen deze stad vanwege de jaarlijkse Grand Prix die hier plaatsvindt.
Met dank aan de verhalen van fietsgids Vítek
Samen met fietsgids Vítek Procházka reis ik verder door naar het zuiden richting de grens met Oostenrijk. Sinds 2011 begeleidt deze geboren Pragenaar fietsreizen door heel Tsjechië. De communistische geschiedenis van zijn vaderland kent voor deze 38-jarige gids mede dankzij de verhalen van zijn vader weinig geheimen. Het IJzeren Gordijn vormde de verboden grens met het kapitalistische westen.
Fietsgids Vítek gebruikt de kaart om zijn fietsers
te tonen waar ze zijn.
Geschiedenisles
Deze bizarre grensmuur kent voor mij in tegenstelling tot Vítek bijna alleen maar geheimen. Toen ik begin jaren negentig voor het eerst in de schoolbanken zat, lag deze enorme brei aan prikkeldraden nog maar een paar jaar bij het oud ijzer. Ik kan me niet heugen dat er in mijn geschiedenisboeken een hoofdstuk stond dat deze scheidingslijn tussen Oost- en West-Europa behandelde. De lessen in de bovenbouw van de basisschool en de middelbare school gingen niet veel verder dan de verschillen tussen communisme en kapitalisme.
Natuurgebieden dankzij het Gordijn
In het dorpje Čížov maak ik op de grens met Oostenrijk voor het eerst kennis met de verboden grensmuur van weleer. Nadat we onze tweewieler in de fietsenstalling hebben gezet bij restaurant Hospoda u Švestků, lopen we richting de historische grens. Na een paar honderd meter kijk ik uit op een twee meter hoge constructie van prikkeldraden en boomstammen met op de achtergrond een metershoge bewakingspost.
Tussen 1946 en 1989 hield de wereld hier op. Niemand mocht in de buurt van deze strengbewapende muur komen. In het grensgebied van het IJzeren Gordijn zijn mede hierdoor grote aaneengesloten natuurgebieden ontstaan.
De IJzeren Gordijnroute is volledig gemarkeerd en herkenbaar aan de vlag van Europese Unie met in het midden in het cijfer 13.
Podyjí Nationaal Park
We lopen terug en halen onze tweewieler uit het fietsenrek. Net als veel andere cafés en restaurants staat het fietsverkeer bij dit restaurant in Čížov op één en bier is goedkoper dan water. We zijn Podyjí Nationaal Park nog niet binnen of we groeten de ene na de andere fietser, voornamelijk stellen.
Graankorrels aan je schoenveters
Onze eerste etappe gaat grotendeels offroad door de bossen van Podyjí Nationaal Park. Het terrein is glooiend. Gelukkig maar dat we op een hybride tweewieler zitten. Dat is geen fiets met een accu, maar een rijwiel met wat bredere banden en meer profiel dan een racefiets. Met een hybride tweewieler kun je zowel op verharde als onverharde wegen comfortabel toeren.
We fietsten parallel met de Oostenrijkse grens richting het dorpje Hnanice. De bospaden zijn precies breed genoeg om met z’n tweeën naast elkaar te toeren. Pas wel op als je van ‘rijstrook’ wisselt. Tussen de twee uitgesleten bandensporen groeit in de hoger gelegen middenstrook van het pad niet alleen gras.
Mijn schoenveters zitten na een tijdje vol met graankorrels. Van een groot deel van de graanproductie maken ze hier knoedels. Dat zijn gesneden plakjes die bestaan uit aardappel- of brooddeeg. In heel Tsjechië worden deze calorierijke dumplings bij veel gerechten geserveerd. Er is ook een zoete variant, een fruitdumpling gevuld met abrikozen, aardbeien of bosbessen.
In Zuid-Moravië kom je onderweg volop graanvelden tegen die voornamelijk worden gebruikt voor de productie van knoedels.
Verstopt onder de kolen
Bijna tien kilometer lang komen we niemand tegen. Dan wijst gids Vítek richting een houten schommelbrug. Via deze brug steken we wiebelend de Thaya-rivier over. Een mooie oefening om je evenwicht te bewaren, een extra uitdaging met een gevulde fietstas aan het stuur. In eerste instantie zet ik teveel kracht op de pedalen. Dat is niet de manier merk ik al snel na het oprijden.
Om de beurt moet ik mijn stuur links en rechts corrigeren. Met een stapvoets tempo steek je moeiteloos over zonder dat je de armleuning raakt met je stuur. Na een korte eerste etappe gaan we aan tafel bij restaurant La Casa Navarra in de binnenstad van Znojmo. Een stevige maaltijd kunnen we wel gebruiken. Morgen wacht ons een etappe van 45 kilometer.
Op dag 2 pakken we ter hoogte van Jaroslavice een deel van de IJzeren Gordijnroute op. Een piepklein stuk in verhouding met de 10.500 kilometer die deze ellenlange route telt. We volgen het controlegebied van het Gordijn richting het oosten. Gelukkig maar dat we niet teveel haast hebben.
Vlakbij Mikulov volgen we de Freedom Trail, een grenstraject van iets meer dan twee kilometer met dertien informatieborden. Hierop staan de meest hartverscheurende vluchtpogingen beschreven. De pogingen om de andere kant van de grensmuur te bereiken, waren soms behoorlijk inventief. Mensen klommen op kooltreinen en verstopten zich onder de zwarte kolen. Het Gate to heaven-monument met rechtopstaande ijzeren balken en daarop de namen verwijst naar de 53 slachtoffers die de oversteek naar het westen niet overleefden.
Ter hoogte van Mikulov kom je op de IJzeren Gordijnroute op een traject van iets meer dan twee kilometer allerlei informatieborden tegen waarop hartverscheurende vluchtpogingen staan beschreven.
Onbeperkt kersen plukken
Bij het plaatsje Nový Přerov laten we de verboden grens van weleer achter ons. We fietsen richting het noorden. Halverwege onze tweede etappe zetten we de fietsen aan de kant voor een pitstop met mueslirepen, druiven, bananen, rozijnen en limonade. Een mooi moment om mijn cursus IJzeren Gordijn te verwerken.
Het landschap verandert. Langzamerhand komen de verlaten en glooiende wijngaarden tevoorschijn. Fietsers maken hier graag een bermstop om een handje kersen te plukken. Een mooie manier om onderweg wat broodnodige calorieën in te slaan. De meeste kersen zijn helaas nog niet zoet genoeg. Afhankelijk van de tijd van het jaar mag je in Zuid-Moravië langs de kant van de weg naast kersen ook appels en abrikozen plukken.
In het dorpje Dyje zetten we bij restaurant Pastuška de tweewieler op slot. Net als in Čížov kunnen we de fietsen kwijt in de ‘cycloparking’. Dit soort fietsvriendelijke restaurants of cafés zijn herkenbaar aan groene bordjes.
Bij veel cafés kan je je fiets kwijt in een ‘cykloparking’.
Geen cola maar kofola
Met bijna vijftig kilometer in de benen kan ik wel een stevige lunch gebruiken. Op aanraden van fietskapitein Vítek kies ik voor een typisch Tsjechische tweegangenlunch, knoflooksoep (česnečka) en tatarák topinky, een rauw stuk tartaar (tatarák) met daarbovenop een gepocheerd ei en daarnaast rauwe uitjes, kapucijners en zes sneetjes geroosterd brood (topinky).
Maar wat moet ik met drie knoflooktenen? Vítek ziet me bedenkelijk kijken. “Die moet je uitsmeren over je brood…” Tijdens het eten stil ik mijn dorst met een halve liter Dalešické Pivo, een lokaal biertje dat wegdrinkt als limonade. Een andere dorstlesser die je hier op de menukaart tegenkomt, is kofola. Cola was in de tijd van het IJzeren Gordijn verboden en zo ontstond een communistische variant. Kofola onderscheidt zich door de laurierachtige smaak.
Vítek is ondertussen al zeker vijf minuten klaar met zijn tweegangenlunch als er een groot bord met vanillepudding voor zijn neus wordt gezet. Onder de pudding ligt een fruitknoedel met in het midden een vulling van aardbeien. “Dat is het voordeel van fietsen. Je hoeft niet op de calorieën te letten, je kan eten wat je wil. Pak een lepel en neem ook een paar happen.”
100.000 liter wijn
Onderweg zijn we naast wat verdwaalde aardappel- en maisvelden heel wat glooiende heuvels met wijnranken voorbij gefietst. Om je een idee te geven, Zuid-Moravïë telt zo’n 19.000 hectare aan wijnvelden. Soms kan ik de wijn zelfs ruiken. In het stadje Mikulov mogen we tijdens een walking winetasting eindelijk proeven van het lokale druivensap.
Buiten Tsjechië kom je de Zuid-Moravische wijnen nergens tegen. “Zuid-Moravië telt veel kleine wijnboeren”, vertelt wijnmeester Petr Ocenášek terwijl we met een glas riesling in de hand – ja, je mag hier echt met een glas wijn over straat! – richting het kasteel van Mikulov lopen. “De wijn die we in Zuid-Moravië produceren is volledig bedoeld voor binnenlandse consumptie. En dan nog moeten we wijn importeren om aan de binnenlandse vraag te kunnen voldoen.”
In de kelder van dit kasteel ligt een van de grootste wijnvaten van Europa waarin zo’n 100.000 liter wijn kan worden opgeslagen. Het kasteel is niet het hoogste punt van Mikulov. Daarvoor moet je de bijna vierhonderd meter hoge Holy Hill op. Van hieruit heb je een spectaculair 360 graden-uitzicht over de regio, waaronder de heuvels van Pálava. Bij helder weer kijk je tot aan de Slowaakse bergen.
Uitzicht vanaf de Holy Hill bij Mikulov.
Museum Liechtenstein
Tijdens de derde en laatste etappe trekken we verder richting het oosten. We verlaten Mikulov en fietsen het cultuurlandschap van Lednice-Valtice binnen, de achtertuin van de Liechtensteiners. De adellijke familie Liechtenstein liet hier in de middeleeuwen kastelen, zomerhuizen en monumenten bouwen. Dankzij deze sierlijke bouwwerken staat het gebied op de Unesco-werelderfgoedlijst.
Het is bijna niet te doen om stil te staan bij al deze gebouwen. Wij stappen van de fiets bij Chateau Lednice, het voormalige zomerverblijf van de prinsen van Liechtenstein. Tuinliefhebbers kunnen rondom dit kasteel eindeloos ronddwalen. Voor de hovenierstudenten, die deze Engelse tuin in beheer hebben, is dit de ideale leerschool.
De adellijke familie Liechtenstein heeft aardig wat imposante bouwwerken achtergelaten zoals dit zomerverblijf in Lednice.
Eén van de zijvleugels van het kasteel is ingericht als tropische plantenkas. De bezoekers staan nog net niet in de rij. De meesten staan op hun tenen via het schermpje van hun camera of mobiele telefoon naar binnen te turen. Terug op de fiets vervolgen we onze etappe richting Valtice. Om de paar honderd meter kom je er eentje tegen, een zomerhuisje of monument van de Liechtensteiners.
Fietspaden zijn hier niet nodig
Na drie dagen staan er ruim honderd kilometer en iets meer dan vijfhonderd hoogtemeters op de teller. Dat laatste valt me erg mee als je de heuvelachtige omgeving van Zuid-Moravië overziet. De meeste fietsroutes mijden de hoogste heuvels en dat komt het fietsplezier ten goede.
Je kan de omgeving in je opnemen zonder dat je om de paar kilometer moet stoppen om het zweet van je gezicht te vegen. Het bosrijke gebied telt veel zandpaden. Een hybride fiets of een mountainbike is daarom een must. Zuid-Moravië is zo dunbevolkt dat je op de meeste routes nauwelijks auto’s tegenkomt. Fietspaden zijn hier dan ook niet nodig. Fietsers zijn hier de dominante weggebruikers en je tweewieler, die zet je op de meeste plekken gewoon in het fietsenrek.
Fietsspecial
Ben je op zoek naar meer fiets(-en)reisinspiratie? Dan mag je het nieuwste nummer van ACSI FreeLife magazine met de uitgebreide fietsspecial niet missen.